Allı Turna- Erdoğan Alkan

KELT ülkeleri denen Batı ve Kuzey Avrupa ülkelerinde, Yunanistan’da, Anadolu’da, Asya ve Afrika ülkelerinde çok eski yıllardan beri bilinen göçmen bir kuştur turna. Allı turna, telli turna, tepeli turna, taçlı turna, boz turna gibi kırk değişik türü var.

Çeşitli ülkelerin dinsel inançlarına, mitolojilerine, folkloruna kaynak olmuş bu sevimli, güzel kuş. Antik Yunanistan’daki tanrılar tanrısı Zeus’un habercisi Hermès gibi eskiAlmanya’nın bazı bölgelerinde, canlı ya da yontu halinde turna ve allı turna yolculuk ve haberleşme ilahını temsil ediyordu. Folklorumuzda da bu kuş habercidir. Gurbette çalışan delikanlı, sıladaki sevgilisiyle haber gönderir:

 “Allı turnam bizim il’e uğrarsan,

Şeker söyle, şerbet söyle, bal söyle

Eğer o yar beni sual ederse

Selam söyle, haber söyle, var söyle”

İşte Âşık Kerem’in türküleşen bir şiiri:

“Turna gidersen Mardin’e

Turna yare selam söyle

(…)

Turna gidersen Aktaş’a

Hem kavıma hem kardaşa

Turna yare selam söyle”

Uzak Doğuda, Taoizm denilen bir Çin dininde allı turna ölümsüzlüğü simgeler. Turnaların binlerce yıl yaşadığına inanan Japonlara göre bu kuşlar uzun yaşamlarını kendilerine özgü bir soluk alıp-verme tekniğine borçlular. Bu tekniği öğrenir ve uygularlarsa daha uzun yaşar insanlar.

Gövdesinin kar gibi beyazlığı, aklığı nedeniyle saflığın ve arınmışlığın, ateş rengindeki başının kırmızılığı nedeniyle yaşam gücünü simgeler allı turna Asya’da. Simyacılar ölümsüzlük iksirlerini hazırlarken turna yumurtaları kullanırlar.

 Tüylerinin, gövdesinin, dansı’nın güzelliği kadar sesiyle de ünlüdür allı turna. Sözün başlangıcının başlangıcında allı turna ve turna vardır. Tanrı konuşmayı ilk kez turnalara öğretti. Turna da insanlara. Bir diğer anlatımla turnanın sesi, Tanrısal sestir. Doğada değişik ses çıkarabilen tek kuştur o.

Pir Sultan Abdal bir şiirinde Hz. Ali’yi şu dizelerle över:

“Hazreti Şah’ın avazı

Turna derler bir kuştadır

Asası Nil deryasında

Hırkası bir derviştedir”

Turna’nın sesinin güzelliğini bir manimiz de şöyle dile getirir:

“Turnaların sedası

Pek tatlıdır havası

Cennet’te de bulunmaz

Çift yatmanın sefası”

Bu mani ile Anadolu halkı turnaların çiftleşme mevsimindeki kıvancına ve eşine ender rastlanır aşk dansı’na da gönderim yapıyor. Asya ülkelerinin mitolojilerine göre allı turna bedenin güzelliği, sesi’nin güzelliği ve çiftleşme dönemindeki aşk dansıyla söz’ün üç temel niteliğini oluşturur. Bir halk türkümüz katar katar uçan turnaların aşk mevsimindeki ünlü danslarını eğrim eğrim sözcükleriyle anlatır:

“Katar katar olmuş gelir turnalar

Eğrim eğrim ne hoş gelir turnalar”

ŞAH HATAYİ-Turna Semahı

Yemen ellerinde beri gelirken

Turnalar Ali’mi görmediniz mi

Havanın yüzünde semah dönerken

Turnalar Ali’mi görmediniz mi

Şah’ım Hayber kalesini yıkarken

Nice Yezit helak olur bakarken

Muhammet Miraca ol dem çıkarken

Turnalar Ali’mi görmediniz mi

Kim gördü derya da balık izini

Eğildi ol öpdü kasrin tozunu

İşidin Ali’nin hop avazını

Turnalar Ali’mi görmediniz mi

Havanın yüzünde semah dönerken

O Kırkların şarabından içerken

Muhammed’in gül reyhanın saçarken

Turnalar Ali’mi görmediniz mi

Şah Hatayi edermi gedayi

Dilim zikr eyledi gani

Mevlayı On İki İmam nesli Abayı

Turnalar Ali’mi görmediniz mi

PİR SULTAN ABDAL-Turna Semahı

Uyurken üstüme geldi erenler

Gafi l aç gözünü uyan dediler

Serseri kalma bu cihan içinde

Yürü bir gerçeğe ey can dediler

Turnalar turnalar allı turnalar

Semah edenler de dosta varanlar

Uyandım gafl etten açtım gözümü

Erenler payine sürdüm yüzümü

Hak buyurdu ben söyledim sözümü

Bu Hakk’ın kelamı inan dediler

Turnalar turnalar allı turnalar

Semah edenler de dosta varanlar

Kalbin pak olursa var Hakk’a hoş ol

Erenler önünde dil olma sus ol

Dünyanın varından vazgeç derviş ol

Dünyada dervişe sultan dediler

Turnalar turnalar allı turnalar

Semah edenler de dosta varanlar

Pir Sultan’ım düştüm er sevdasına

Âşıklar düşmesin el sevdasına

Bir nazar kılmışım gönlüm pasına

Eğer âşık isen üryan dediler

Turnalar turnalar allı turnalar

Semah edenler de dosta varanlar

KARACAOĞLAN-Turna Semahı

Bitti m’ola Şam ilinin hurması

Gitti m’ola ala gözün sürmesi

Bağdat’ın Basra’nın telli turnası

Turna yardan haber geldi eylenme

Aşına da Karac’oğlan aşına

Yeni değmiş on üç on dört yaşına

Irak değil ak pınarın başına

Turna yardan haber geldi eylenme